Gatti (dito ascì «Mitigatti», ò solo «tarocchi») o l’é un zeugo de taròcchi da tradiçion ligure. A-a base, o zeugo o l’é pe trei zugoei, ma l’existe ascì de variante pe doe e quattro persoñe. O l’é impæntou co-o zeugo de taròcchi de l’Italia do settentrion dito «Mitigati», ma con de particolaritæ che ghe dan ciù tanta profonditæ strategica.

Un scinçeo graçie à Romano Romani e Patrizia Cuneo de Zena, à M.T. de Speçia e à F.C. de Neuve pe avei scompartio con generositæ e regole do zeugo. Dimmo graçie ascì a-o Jonatan Kandell e a-o Samuele Pasi pe-a seu scignificativa contribuçion à l’amegioamento de sta pagina.

Noçioin de base

Masso

O masso o l’é fæto de 78 carte: 14 carte pe ciascheduña de 4 merse (coppe ♥, dinæ ♦, scioî ♣ e spoæ ♠)^[1]; 21 trionfi numeræ da l’1 a-o 21; e o Matto (★, ch’o l’à o numero 0 inte çerti massi). E carte de quattro merse en, in ordine crescente, 1, 2, …, 9, 10, sbiro (J), cavallo (C), dònna (Q) e òmmo (K)^[2]. I trionfi guägnan in sce tutte e atre carte e, tra de lô, o guägna pe-o sòlito quello co-o numero ciù erto. A sola ecceçion a l’é dæta da-o Giudiçio (trionfo №20), ch’o guägna delongo in sciô Mondo (trionfo №21). O Matto a l’é unna carta particolâ ch’a no peu guägnâ nisciuña carta ni ëse guägnâ.

Carte de conto

Inti zeughi de taròcchi çerte carte, dite «carte de conto», an un valô intrinseco pe-o carcolo di ponti:

Moen

O zeugo o se dividde inte «moen», ch’en e fase de zeugo tra unna distribuçion de carte e quella apreuvo. E partie en fæte de træ moen, pe-o sòlito doe.

Distribuçion

Pe-a primma man o massê o l’é tiou à sciòrte; pe quelle apreuvo, o ròllo o passa a-i atri zugoei into senso conträio a-e ragge do releuio. Dòppo avei remesciou e carte e aveile fæte coppâ à l’avversäio in sciâ seu manciña, o massê o ne dà 25 pe zugou into senso conträio a-e ragge do releuio. A distribuçion a l’occore in çinque «pacchetti» de çinque carte pe vòtta. Into gio finale de distribuçion, o massê o descreuve a carta in çimma à l’urtimo pacchetto dæto à ciaschedun zugou, de mòddo che træ de 25 carte stæte distribuie seggian vixibile à tutti. I zugoei, dòppo avei aspëtou che i avversäi aggian visto e carte descoverte, piggian l’urtimo pacchetto ascì inte seu moen.

Scarto

Stæte distribuie e 25 carte, o massê o l’azzonze a-a seu man e træ carte che l’arresta. O massê o çerne dapeu træ carte da scartâ – de mainea da aveine o mæximo numero di atri zugoei – e o ê mette da-a parte, sensa mostrâle a-i avversäi. Inte sto gruppo de carte, dito «scarto», no se peu mettighe i re. O Bagatto (trionfo №1) o peu ëse misso into scarto solo che into caxo ch’o segge o solo trionfo che o massê o l’à inte moen.

Boñe

Dòppo a distribuçion e o scarto, i zugoei, à partî da quello in sciâ manciña do massê, peua, se gh’é cao, annonçiâ d’avei inte moen çerte combinaçioin dite «boñe», «bonzeughi» ò «accuxi», e ottegnî in sciô momento un bonus de ponti:

L’annonçio de boñe o no l’e obrigatöio, ma o l’é neçessäio pe ottegnî i ponti che gh’en assoçiæ. Un zugou ch’o veu annonçiâ unna boña o l’à da fâlo primma de callâ a seu primma carta da man, con mostrâ e carte che â compoñan a-i l’avversäi. A-i zugoei l’é permisso d’annonçiâ ciù de unna boña, ascì con addeuviâ e mæxime carte pe de compoxiçioin despæge (pe exempio, un òmmo de coppe o peu contribuî a-o mæximo tempo a-a «famiggia de coppe» e a-o «terno d’òmmi»). E boñe che no en stæte annonçiæ a-o comenso da man no peuan ëse preteise dòppo. Pe-a boña di «trionfi», o Matto o no l’é tegnuo pe un trionfo; pe i «frilli», l’é tegnuo pe frillo tutte e carte numerale de quattro merse (cheu, dinæ, scioî e spoæ).

Execuçion

Preise

Comme pe-o treisette e o bridge, e moen de partie à taròcchi en fæte de unna sequensa de «preise». Unna preisa a l’é a fase de zeugo inta quæ ciaschedun zugou o calla unna carta. Pe-a primma preisa o l’é in attacco (saieiva à dî, o calla a primma carta) o zugou in sciâ manciña do massê. I atri zugoei replican, con callâ unna carta ciaschedun into senso conträio a-e ragge do releuio. Pe-e preise apreuvo a-a primma, o zugou ch’o guägna unna preisa o vëgne o zugou in attacco pe quella apreuvo. O guägna a preisa o zugou ch’o l’à callou o trionfo ciù erto, con dâ a mente a-o fæto che o Giudiçio (trionfo №20) o guägna delongo o Mondo (trionfo №21). Se no l’é stæto callou di trionfi, o guägna o zugou ch’o l’à callou a carta ciù erta da mersa d’attacco. O vinçitô o l’arrecheugge e træ carte in töa e o ê poñe, coverte, inte un muggetto da arente à lê. Inte preise, o zugou in attacco o l’é delongo libero de callâ unna carta chesesegge; incangio, i zugoei che replican an da anâ apreuvo à ste regole chì dabasso.

• Se a carta callâ in attacco a l’é de uña de quattro merse (coppe, dinæ, scioî ò spoæ) e o zugou o l’à de carte de quella mersa, o l’à da callâne uña chesesegge da mæxima mersa. S’o no l’à de carte de quella mersa, o l’à da callâ un trionfo chesesegge. So n’o l’à manco un trionfo, o peu callâ unna carta chesesegge.
• Se a carta callâ in attacco a l’é un trionfo e o zugou o l’à di trionfi, o l’à da callâne un^[4]. S’o no l’à di trionfi, o peu callâ unna carta chesesegge.

O Matto

A sola ecceçion a l’à da fâ co-o Matto: o zugou ch’o l’à sta carta o peu delongo callâla into seu turno, sensa avei da anâ apreuvo a-e regole chì de d’ato. O matto o no peu guägnâ unna preisa, ma o no l’é manco cattuou: o zugou ch’o l’à callou o ô piggia inderê e o ô poñe, descoverto e pe traverso, into seu muggetto de carte cattuæ; o resto da preisa o va avanti comme s’o no gh’avesse piggiou parte. Se o Matto o l’é callou in attacco, o zugou apreuvo o l’é libero de callâ unna carta chesesegge, ch’a vëgne a carta d’attacco pe sta preisa.

Dæto che o zugou ch’o l’à callou o Matto o l’arresta con unna carta de ciù (pe aveilo «sarvou» da unna preisa stæta persa), o l’avià dapeu da dâ a-o vinçitô da preisa inta quæ o l’é stæto callou unn’atra carta in cangio^[5]. O l’avià donca da guägnâ uña ò ciù tante preise dòppo quella inta quæ l’é stæto callou o Matto (un proçesso dito «crovî o Matto») e dâ à st’avversäio unna carta chesesegge tra quelle stæte cattuæ inte ste preise; stæta dæta a carta, o Matto o peu ëse giou. Se o no l’arriësce à guägna manco unna preisa apreuvo a-a callâ do Matto, a-a fin da man o l’avià da dâ o Matto à l’avversäio ch’o l’à guägno a preisa into quæ o l’ea stæto callou. Pe tegnî traccia do vinçitô de sta preisa, peu servî poxiçionâ o Matto de traverso into muggio de carte cattuæ, e orientâlo verso o zugou in costion.

Crovî o scarto

O scarto do massê o vâ, à tutti i effetti, comme se o fïse a seu primma preisa da man. O va però «coverto»: beseugna che o massê o guägnæ a-o manco unn’atra preisa inta mæxima man. Se o no gh’arriësce, o scarto o va a-o zugou ch’o guägna l’urtima preisa.

Bagatto urtimo

Unna regola opçionale a permette l’assegnaçion de di ponti in azzonta pe-o «Bagatto urtimo»: se un zugou, ch’o l’à o Bagatto (trionfo №1), o ô calla à l’urtima preisa, e o â guägna, o l’ottëgne 20 ponti; se incangio a tentativa a fa pillo e a preisa a l’é fæta da un avversäio, i avversäi guägnan 10 ponti ciaschedun^[6].

Ponti

Carcolo

Stæta finia a man, i zugoei contan i ponti finali, ch’en dæti da-a somma di ponti «de masso», de boñe, e de un poscibile «Bagatto urtimo».

Pe-i ponti de masso, i zugoei contan un ponto pe preisa stæta guägnâ (saieiva à dî, un ponto pe ògni træ carte stæte cattuæ), con arregordâse de contâ un ponto ascì pe-o scarto, ch’o vâ comme preisa. À sti ponti, i zugoei azzonzan ascì i ponti de carte de conto stæte cattuæ^[7]. A somma di punti de masso di trei zugoei a saià delongo 78 punti (52 pe-e carte de conto, ciù un ponto pe ciascheduña de 26 preise).

Pe formâ o totale finale, a-i ponti de masso s’azzonze i ponti de boñe stæte annonçiæ e i poscibili ponti pe un «Bagatto urtimo».

Comme marcâ i ponti

I ponti en marcæ in scê un papê, inte unna töa, con unna colònna pe squaddra. Se tia unna riga orizzontale pe spartî e moen.

L’exempio mostrou o representa doe moen de taròcchi inta trei. Inta primma man, o zugou A o guägna 20 ponti pe «20 frilli» e nisciun ponto de masso; o zugou B o l’ottëgne 10 ponti pe unna «famiggia de dinæ», e 39 ponti de masso; o zugou C o l’ottëgne 5 ponti pe un «terno d’òmmi» e atri 5 pe un «quaterno d’òmmi» apreuvo, e 39 ponti de masso. Inta segonda man, o primmo zugou o l’ottëgne 7 ponti de masso; o segondo o l’ottëgne 10 ponti pe «10 trionfi» e un ponto de ciù pe unna deciaraçion de «11 trionfi» apreuvo, e 58 ponti de masso; o terso zugou o l’ottëgne 7 ponti de masso.

Variante

Inta quattro in cobbia

E regole di taròcchi inta quattro en pæge à quello do zeugo inta trei, ma se zeuga in cobbia. E partie en fæte de quattro moen.

Distribuçion e scarto. I zugoei s’assettan de mainea che i membri da mæxima squaddra aggian de poxiçioin diametralmente oppòste. O massê o distribuisce 19 carte à testa, in trei pacchetti de çinque carte ciaschedun e un de quattro (st’urtimo con unna carta descoverta). E doe carte che arrestan van a-o massê; o scarto ascì o saià de doe carte.

Preise e boñe. I membri de unna squaddra tëgnan un solo muggio pe-e carte cattue e an i ponti in commun. E boñe en pæge identiche a-o zeugo inta trei, con doe ecceçioin: «frilli» o se peu ottegnî con 15 frilli ò ciù tanti, «trionfi» con 8 o trionfi ò ciù tanti. Se nòtta che a-i membri de unna cobbia o no l’é permisso de combinâ e seu carte pe formâ de boñe.

Crovî o Matto e o scarto. Se a squaddra do massê o no l’arriësce à crovî o scarto, saieiva à dî s’a no l’arriësce à guägnâ manco unna presa inta man, e carte do scarto van a-a squaddra avversäia. De mainea analoga, se a squaddra do zugou ch’o l’a callou o Matto a no l’arriësce à guägna manco unna preisa dòppo che sta carta a l’é stæta callâ, a l’avià da dâla a-i avversäi.

Bagatto urtimo. In sta variante ascì se peu zugâ co-o bonus do «Bagatto ultimo»: se o zugou ch’o l’à o Bagatto o ô calla à l’urtima preisa, e o â guägna, o l’ottëgne 20 ponti pe-a seu squaddra; se incangio a tentativa a fa pillo e a preisa a l’é fæta da un atro zugou (un avversäio ò fiña o compagno de squaddra), i 20 ponti van a-a squaddra avversäia.

Ponti. I ponti de masso se contan de mainea analoga a-o zeugo inta trei, con contâ donca i valoî de carte de conto e azzonzighe un ponto pe preisa stæta fæta (donca un ponto pe quattro carte stæte cattuæ), con contâ o scarto comme se o fïse unna preisa. De sta mainea, a somma di ponti de doe squaddre a saià delongo 72. À sti ponti s’azzonze i ponti de boñe e i ponti de un poscibile «Bagatto urtimo».

Inta doî con doî mòrti

Unna variante pe doî zugoei, dita «taròcchi con doî mòrti», a l’é zugâ comme inta quattro, ma ciaschedun di doî zugoei o contròlla un compagno «virtuale» assettou de fronte a lê, fæto da unna man de carte ch’a l’é descoverta dòppo o scarto. E mecaniche de zeugo, a deciaraçion de boñe e o metodo de carcolo di ponti arrestan pægi identichi à quelli da verscion pe quattro zugoei.

Inta quattro co-a ciammata

Inte sta variante do zeugo inta quattro in cobbie, e cobbie no en determinæ da-a dispoxiçion di zugoei a-a töa, ma da-o mecaniximo da ciammâ, ch’o l’azzonze un elemento de imprevidibilitæ e carcolo strategico.

Ciammata. O massê, dòppo o scarto ma avanti da deciaraçion de boñe, o l’acciamma un di quattro òmmi con annonçiâne o nomme à erta voxe (p.ex. «òmmo de cheu»). O zugou ch’o l’à quell’òmmo o vëgne, pe sta man, o compagno do massê; i atri doî zugoei forman a cobbia avversäia. Se o massê o l’à tutti quattro i òmmi, o peu ciammâ unna dònna. L’identitæ do compagno do massê a l’arresta ascosa fin a-o momento che sto chì o zeuga a carta stæta ciammâ. Se o massê o l’acciamma unna carta inta seu man, o s’attreuva à zugâ da pe lê contra trei avversäi.

Omiscion ò cattua de boñe

Tutte e variante de zeugo inlustræ chì de d’ato peuan ëse zugæ sensa a deciaraçion de boñe. Inte sta modalitæ, i ponti totali en fæti solo che da-a somma di ponti de masso, co-a poscibile azzonta do bonus do «Bagatto urtimo». Ste verscioin en generalmente tegnue pe ciù strategiche, perché l’eliminaçion de boñe o l’ammerma l’impatto da fortuña inta compoxiçion da man, con enfatizzâ incangio l’abilitæ di zugoei into manezzâ e carte durante l’execuçion da partia.

Una variante ciù pöco diffusa, ch’a se peu addeuviâ tanto pe-o zeugo à squaddre comme pe quello inta trei, a prevedde de deuviâ e carte stæte cattuæ into zeugo pe-a formaçion de boñe. Sta modalitæ a peu sostituî a deciaraçion de boñe a-o comenso da man, ò a peu coexiste con questa. Into caxo do zeugo à squaddre, e carte stæte cattuæ da tutti doî i compagni en conscideræ insemme pe-a formaçion de boñe. Sta variante ascì a l’é tegnua pe ciù strategica, perché a domanda unna programmaçion attenta de preise.